Sayıştay ESHOT'taki krizi açığa vurdu: Büyükşehir'in desteğiyle ayakta durabiliyor

EGEPOSTASI - Sayıştay denetçileri, ESHOT’un hemen her yıl zarar ettiğini, yalnızca 2022 yılında denk bütçe oluşturabildiğini belirtti. 2019’da 85,8 milyon TL olan yıllık zarar, 2024’te 3,2 milyar TL’ye ulaşarak 37 kattan fazla artış gösterdi. Kurumun mali dengesi, akaryakıt ve personel giderlerinin yüksekliği, ücretsiz taşımalar ve eski otobüs filosu nedeniyle hızla bozuldu.

Rapora göre 2019-2024 yılları arasında İzmir Büyükşehir Belediyesi tarafından ESHOT’a aktarılan kaynak miktarı 12 milyar 102 milyon TL’yi geçti. Buna rağmen kurumun faaliyet gelirleri, yalnızca akaryakıt ve personel giderlerini karşılamaya yetmiyor.

Sayıştay, bu gidişatın sürmesi halinde ESHOT’un belediyeden kaynak aktarımı olmadan faaliyetlerini devam ettiremeyeceğini belirterek, “Kurumun mali yapısının sürdürülebilirliği risk altındadır. Yapısal düzenlemelere gidilmezse hizmetlerde aksama riski doğabilir” ifadelerine yer verdi.

ŞAYIŞTAY'IN BULGULARI ŞÖYLE

BİLET GELİRLE MALİYETİN ÇOK ALTINDA
2024’te ortalama bir yolcu taşıma maliyeti 37,49 TL olurken, ortalama bilet geliri yalnızca 6,87 TL seviyesinde kaldı. Bu durum, her yolcu için 30,62 TL ek finansman ihtiyacı anlamına geliyor.

OTOBÜS FİLASI ESKİ BAKIM MASRAFI ÇOK
ESHOT filosunun yaş ortalaması 11,09. 2019’da araç başına yıllık bakım gideri 38 bin TL iken, 2024’te 650 bin TL’yi geçti.

PERSONEL GİDERİ BÜTÇENİN YARISI
2019-2024 arasında personel giderleri 9,83 kat, toplam gelirler ise 6,98 kat arttı. Personel harcamaları toplam bütçenin %49’unu aştı ve yasal sınırı geçti.

10 KİŞİDEN 2'Sİ ÜCRETSİZ TAŞINIYOR
2024’te taşınan yolcuların %22,57’si ücretsiz taşındı. 2019-2024 arasında 1,7 milyar TL gelir kaybı oluştu.

YENİ HATLAR ZARAR GETİRDİ
6360 sayılı yasa ile hizmet alanı genişleyen ESHOT’a, genel bütçeden yeterli finansman sağlanmadı. Nüfus yoğunluğu düşük hatlarda zarar büyüdü. 

TAŞINAN YOLCU İLE GELİR DENGESİZ
İzmir ulaşımında merkezi bir çatı kuruluşun olmaması, gelir paylaşımı ve planlamada dengesizlik yarattı. ESHOT, kent içi yolcuların %46’sını taşımasına rağmen ulaşım gelirlerinden sadece %41 pay alabiliyor.

DİĞER ÖNEMLİ BULGULAR VE HATALAR

ESHOT’un personel şirketleri İZELMAN ve İZENERJİ’ye uzun süre hakediş ödemediği, işçilerin maaşlarının belediyeden aktarılan kaynaklarla ödendiği, SGK ve vergi yükümlülüklerinin aksadığı tespit edildi.

92 işçinin 100-150 gün, 13 işçinin 150-200 gün arası kullanılmamış yıllık izni bulunduğu belirlendi. Bu durumun emeklilik halinde ek maliyet doğuracağı vurgulandı.

Toplam personel giderleri 3,31 milyar TL olup, bu tutar bütçe gelirlerinin %49,22’sine denk geliyor. Yasal sınır olan %40’ın aşılmaması gerektiği, yeni personel alımı için Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı’ndan izin alınması gerektiği ifade edildi.

Sonuç

Sayıştay raporu, İzmir’in toplu ulaşım omurgası ESHOT’un finansal yapısının artık sürdürülemez hale geldiğini ve belediyeden yapılan desteklerin dahi açıkları kapatmaya yetmediğini ortaya koydu. Rapor, kurumsal reform, mali disiplin ve gelir politikalarında köklü değişim yapılmadığı sürece kurumun iflas riskiyle karşı karşıya kalabileceği uyarısını içeriyor.