Deprem mağduriyeti yeniden gündemde: O alanlar rant merkezi mi olacak?

TENZİLE AŞÇI/EGEPOSTASI- 30 Ekim tarihinde meydana gelen yaşanan 6.9 şiddetinde deprem meydana gelmişti. Depremde 117 vatandaş hayatını kaybederken birçok bina yıkılmış 200’ün üzerinde bina da ağır ve orta hasar almıştı.

Depremin hemen ardından Çevre ve Şehircilik Bakanlığı ve yerel yönetimler, evleri yıkılan ya da yıkılacak olan depremzedelerin mağduriyetini gidermek için düğmeye basmış ve hem rezerv alanları hem de bölgedeki kentsel dönüşüm için çalışmalara basmışlardı.

Ancak teoride hazırlanan planlar uygulamaya konuldukça birçok mağduriyet de kendini göstermeye başladı. Yıkılan ve yıkılacak olan birçok alan mevcutken sadece bir bölümü rezerv alanı olarak ilan edilmişti.

Depremin ardından Bayraklı’da binaların yıkıldığı altı alan 6306 sayılı Kanun gereğince rezerv alanı ilan edilmiş ve bu alandaki yapılaşmasını 6/A maddesi gereğince “Resen” yapılmasına karar verilmişti.

Depremden yaklaşık bir ay sonra, Çevre ve Şehircilik Bakanın Bornova Kültür Merkezinde Adalet- Mansuroğlu-Manavkuyu mahalle sakinleri ile buluşma toplantısını yapmış ancak toplantıda, 32 binanın yerine yapılacak 7 adet proje alanını açıkladı. Uygulanacak yöntem, hak sahipliği, borçlanma gibi konularda açıklama yapmadı.

Yaşanan süreç ve yaşanan mağduriyete ilişkin bugün İzmir Barosu ve TMMOB İKK ortak bir basın açıklaması düzenledi. İzmir Barosu Başkanı Özkan Yücel ve TMMOB İKK Sekreteri Aykut Akdemir’in katıldığı açıklamada, rezerv alanlarında yürütülen çalışmalara dair merkezi hükümetin ve konunun paydaşlarının cevaplaması istemiyle sorular soruldu.

Yapılan açıklamada bakanlığın ve merkezi hükümetin alan üzerinde yapılacak projelerde şeffaf davranmadığının altı çizilirken alanından rant merkezi haline dönüştürülmeye çalışıldığı ifade edildi.

Açıklamada konuşan TMMOB İKK Sekreteri Akdemir, binaların yıkıldığı alanların rant merkezi haline getirilmeye çalışıldığına dikkat çekti ve “Depremden 2 ay bile geçmeden ihaleler yapılmaya başlandı. Depremde evini kaybetmiş ya da zarar görmüş insanların hakları anlamında kamunun asli görevi var. Bunu hükümet yapmak zorunda ama bunu yapmıyor Biz bugün merkezi hükümeti şikâyet etmek ve onlara görevlerini hatırlatmak istiyoruz. Biz enkazlarına altından canlarımızı çıkarmaya çalışırken ‘8 katlıları yıkacağız, 5 katlı yapacağız’ dediler. Bir hafta geçti geçemedi Bayraklı kent hastanesinin yanını rezerv alnı ilan ettiler Bunu ardından çok hızlı bir şekilde yıkılan 6 binanın olduğu alanlar da rezerv alanı ilan edildi. Burada şöyle bir durum var: Yıkılan evlerin yerine yenileri yapılacak ama o evlerde yıkılan binalarda oturan vatandaşlar oturamayacak. Orada evi yıkılan vatandaşların aynı yerde evlerini alabilmeleri için yaklaşık devlet ihaleye çıkmadan önce ortalama maliyetleri 180-200 bin arasındaydı. Kamunun yaptığı ihalelerde ortalama 320-360 bin arasında değişiyor bu takma. Ranttan bahsettiğimiz şey bu. Devlet ihaleye çıkıyor ve geçmişin maliyetlerini yükseltiyorlar. O kişiler aynı alanda oturmak için 320 bin lirayı ve artı olarak raiş bedeli de ödemek zorundalar. Yani depremden önce 700-800 lira olan rakamlar 2 bin liralara çıkacak. Orada bir hak kaybı var. 2021’de proje alanının biteceği söyleniyor ve o zaman o olanlarda bir rant projesi olduğu daha net ortaya çıkacak. Deprem sonrasında bölgede zemine dair ya da yapılacak çalışmalara dair hiçbir bilimsel çalıma yok. Sadece ‘Sekizden beşe düşüreceğiz’ dediler. Bu rant kafasıdır. Hâlbuki aynı sitede aynı müteahhittin yaptığı binalar duruyor. Bunun gibi olan bazı binalar sadece alan açabilmek için ağır hasar raporu verilerek yıkıldı. Biz hasar tespit komisyonlarına alınmadık ve sürecin dışında tutulduk Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü şeffaf olmayan bir süreç yürüttü. Aralık ayında ihaleye çıkıldı. Çok hızlı yürüyen bir süreç oldu” dedi.

“DEVLET DEPREM ALANINDA İKİ FARKLI KANUN UYGULUYOR”

Akdemir’in ardından konuşan İzmir Barosu Başkanı Yücel ise şunları söyledi; “30 Ekim İzmir ve bayraklı için büyük bir yıkıma yol açtı. Yanıtlanması gereken çok soru var. Biz o zaman söylemiştik. Asıl vahamet ortalıktaki toz duman ortadan kalkınca görünecek demiştik. Sorumuz şu: Bu alanlar gerçekten bu şekilde mi imara açılmalı? Neden 8’den 5’e indirdiğiniz? Beş kat olmasının bilimsel bir nedeni varsa bizimle paylaşın. Yarın öbür gün o rezerv alanlarının yanındaki alanlarda 8 kata imar izni verilecek mi? Bunları açıklayın. Sosyal devlet İzmir’de maalesef ki bu özelliğini kaybetmiş durumda. Düşünün ki bir deprem alanında devlet, iki farklı kanunu uyguluyor ve bunun nedenini kimseye açıklamıyor. ‘Neden’ sorusunun yanıtı kimsede yok. Ve o sorunun yanıtı yani 6a’nin uygulandığı ve devletin çöktüğü kısım rant alanına döndürülmeye çalışılıyor. O alanlardaki kat yüksekliğinin nedeninin açıklanması gerekiyor.”

Açıklamada, paydaşların ve yetkililerin cevaplaması istemiyle şu sorular soruldu;

1-     Depremde hasar almış yapıların bulunduğu özel mülkiyete tabi olan arsalar rezerv alan ilan edilmiştir. Rezerv alan tarifine göre bu alan rezerv alan edilebilir mi? Depremde yıkılan ve hasar gören alanın yerinde dönüşüm yapılması gereken alan olması gerekirken bu bölgenin rezerv alanı ilan edilmesinin yasal dayanağı ve kriteri nedir?

2-     Bakanlık tarafından ilan edilen yedi proje alanında sekiz kata kadar inşaat izni verilirken yeni yapılan projelerde zemin +5 kat inşaat izni verilmiştir. Bu kazanılmış hakkın ihlali değil midir? Mahalle kültürünü devam ettirmek bir plan kriter midir? Türkiye de bu plan kriteri ile planlanmış hangi bölgeler vardır? 

3-     İzmir şehrini ilgilendiren 1/100000 ve 1/25000 planlar yapılırken, planın bütünlüğü ilkesi sebebi ile proje alanı için İzmir Büyükşehir Belediyesi yetkililerine hiç danışılmış mıdır?

4-     Mekânsal Planlar Yapım Yönetmeliğinin 21.maddesinin 6.fıkrasında “Onaylı jeolojik-jeoteknik veya mikro bölgeleme etüt raporu bulunmayan alanlarda imar planları hazırlanamaz.” denmektedir.  Bakanlığın söz konusu yönetmelik hükmüne aykırı  1/100.000 Ölçekli Çevre Düzeni Planı Değişikliği ve 1/25.000 Ölçekli İzmir Büyükşehir Bütünü Çevre Düzeni Planı Değişikliği onaylamasının nedeni nedir?

5-     3194 sayılı İmar Kanunu ve ilgili yönetmelikleri dikkate alındığında uygulamaya esas işlemlerin yapılabilmesi için yürürlükte 1/1000 ölçekli Uygulama İmar Planının olması gerekmektedir. Proje alanında 22 Şubat 2021 tarihinde yapılan temel atma töreni hangi yasal dayanağa göre gerçekleştirilmiştir?

6-     İzmir depreminde deprem anında yıkılmış kaç bina, hafif -orta - ağır   zarar görmüş toplam kaç yapı vardır? Yıkılmış veya yıkılacak apartmanlarda kaç adet konut kaç adet ve dükkân bulunmaktadır?

7-     Deprem anında yedi binanın yıkıldığı bilinmektedir. Bu binaların enkazlarından çıkanlar vatandaşlara usulüne uygun teslim edilmemiştir.  Bina enkazlarından çıkan özel eşyalar, ziynet eşyaları, paralar, kasalar ve kasalardaki kıymetli evrakların akıbeti nedir?

8-     İdareniz tarafından orta hasarlı olduğu halde yıkılmış bina var mıdır? Eğer yıkıldı ise hangi dayanak ile yıkılmıştır? Diğer orta hasarlı binalarla ilgili uygulamanız ne olacaktır?

9-     Depremde en çok zarar gören alanda zeminin alüvyonlu olduğu kabul edilmektedir. Bu nedenle zemin etüt raporları önem taşımaktadır. Proje alanında yapılmış ise zemin etüt raporları kamuoyu ile paylaşılacak mıdır? Kaç metre, kaç adet sondaj yapılarak zeminlere karar verilmiştir?

10-  Proje alanında fore kazık ve jet grout uygulaması yapılacağı söylenmektedir. Hangi proje alanında kaç adet fore  kazık ve ne kadar jet grout yapılmaktadır?

11-  Yedi proje alanı hangi kriterlere göre oluşturulmuştur, projelerin hazırlanmasında mülk sahiplerinin görüş ve önerileri neden alınmamıştır? Projeler neden hiç askıya çıkarılmadan ihale edilmiştir?

12-  Sadece yedi proje alanındaki yapılar mı ihale usulü yaptırılacaktır. Diğer bölgelerdeki yapılarda mal sahipleri istedikleri şirketler ile anlaşabilecekler midir?

13-  Proje alanından çıkmak isteyen maliklere neden izin verilmemektedir?

14-  Yedi proje bölgesinde yapılacak toplam konut ve dükkân sayısı nedir. Eski durumdaki sayılar ile karşılaştırıldığında kaç adet konut / dükkân eksik kalmaktadır? Eksiklik var ise bu eksikliğin telafisi nasıl olacaktır?

15-  Deprem tüm Bayraklı genelinde etkili olmuş ve toplamda 652 bina ağır hasar almışken,  yedi proje alanının neye göre hangi kriterler dikkate alınarak seçildiği bilinmemektedir. Proje alandaki binalar hangi bilimsel kriterler gözetilerek 7269 ve 6306 sayılı kanunlara tabi kılınmıştır. Tüm bunların nedeni rant bölgesi olan lokasyonlarda anayasadaki mülkiyet hakkına aykırı olarak 6A maddesine işlerlik ve uygulama alanı kazandırmak mıdır?

16-  Depremden zarar görmüş 652 adet ağır hasarlı bina varken orta hasarlı ve az hasarlı binaların dahi dahil edilmek suretiyle sadece yedi proje alanı oluşturulmasındaki kamu yararı nedir?

17-  Hastane bölgesinde ilan edilen rezerv alanda kaç konut yapılması planlanmaktadır. Bu konutların kaçı depremzedelere verilecektir? Hastane yanındaki rezerv alana yapılacak konutlar sadece 7269 nolu kanun şerhi bulunan ağır hasarlı apartman maliklerine mi verilecektir? Uygulanacak kredi oranı ne olacaktır?

18-  6306 kentsel dönüşüm 6/A maddesi, vatandaşa ait tapuların hazineye devredilmesini vatandaşın mülkünde idarenin istediği gibi tasarrufta bulunmasını sağlamaktadır. Bu durum mülkiyet hakkına ve anayasaya aykırı değil midir?

19-   İdare ancak ve ancak kanunlarla öngörülen şekilde kamulaştırma ile ivedi durumlarda kamulaştırmasız el atma ile satın alma veya takas trampa ile mal edinebilir.  Proje alanındaki örnekler vatandaşın mülkiyetini hazineye geçirip, istendiği gibi plan proje üretilip, ardından ihaleye ile vatandaşın malını vatandaşa satılması durumu ortaya çıkmaktadır. Vatandaş kendi istediği ekip ile neden kendi inşaatını yapamamaktadır? Bu konudaki açıklamanız nedir? Bu durum mülkiyet ve eşitlik hakkına aykırı değil midir?

20-  Proje alanında binaların bir kısmı 7269 sayılı yasadan bir kısmı ise 6306 sayılı yasanın 6A maddesinden yıkılmıştır. Ancak daha sonra tüm tapulara 7269 ve 6306 sayılı yasa şerhi işlenmiştir. Bu yasa hükümleri hangi kriterlere göre işletilecektir?

21-    İhaleler yapılmış olmasına rağmen borçlandırma rakamları neden halen kamuoyu ile paylaşılmamıştır?

22-  Hak sahipliği için imzalatılan belgede kullanılacak kredi miktarının belli olmadığı doğru mudur? Depremzedeler ne kadar borçlandığını bilmeden hak sahibi olmaya mı zorlanmaktadır?

23-  6306 sayılı kanunun 6/A maddesi uyarınca idare istediği her yeri riskli alan olarak tespit edebilecektir.  Hangi alanlar için bu uygulama yapılabilecektir?

24-  Deprem anında DASK’ı olmayan daire sahibinin hak sahibi yapılmayacağı hükmü vardır. Elazığ depreminde bu hükmün uygulanmasından vaz geçilmiştir. İzmir depreminde de benzer uygulama yapılacak mıdır?

25-  Depremde toplam 652 ağır hasarlı bina tespiti yapılmışken,  Proje alanlarındaki binalar acilen yıkılmıştır. Halen ağır hasarlı olup yıkılmayan kaç bina vardır?

26-  Yıkımı resen gerçekleştirilen binaların enkaz bedelleri vatandaşlara ödenecek midir? Yıkım ihalesini alan firmalar ve ihale şartnameleri neden kamuoyu ile paylaşılmamaktadır?

27-  Devlet vatandaşından yıkım bedellerini talep edecek midir?

28-  İhale dökümanları, ihale şartnameleri, ihale edilen projelere ilişkin teknik ve hukuki detaylar neden kamuoyu ile paylaşılmamıştır

29-  Bakanlıkça yerinde üretilecek konut ve dükkânlar için, oluşabilecek muhtemel fazlalığın dağıtımı ile ilgili uygulama ne olacaktır?

30-  7269 ve 6306 sayılı kanunların borçlandırma rakamlarının tesisi, yapılandırılması ve ödeme şekil ve şartları farklılık arz etmektedir. Binaların 7269 ve 6306 sayılı kanunlara tabi kılınarak ayrıştırıldığı gerçeğine binaen, uygulamada aynı afeti yaşamış vatandaşlar arasında gerek borç tahakkuku gerekse geri ödeme süre ve koşullarında da bu fark yaratılacak mıdır?

31-  Çevre ve şehircilik bakanı tarafından anıt park olacağı ilan edilen Rızabey apartmanının bulunduğu bölgedeki anıt park projesi hazır mıdır?

32-  30.10.2020 tarihinde yaşanan deprem sonrası Bayraklı Şehir Hastanesi bölgesinde orman vasfı dışına çıkarılarak ve alanın sit statüsü yeniden düzenlenerek bir kısmı tamamen doğal sit statüsü dışına çıkarılmak sureti ile alelacele “rezerv alanı” belirlenmesi hangi bilimsel dayanaklarla yapılmıştır? İzmir’de 1995 yılında meydana gelen sel felaketi sonucu yitirdiğimiz 65 vatandaşımızın 58’i Laka Deresi Havzası’ndan gelen sellere kapılarak hayatını kaybetmesi sonrasında harcanan kamu kaynakları yapılan binlerce km. teras, ağaçlandırma yapılan alanın yeniden konut alanına çevrilmesi yeni felaketlerin kapısını açmayacak mıdır? Kentsel alan içerisinde rezerv alan/alanlar olarak belirlenebilecek kamu mülkiyetindeki alanlar olup olmadığı konusunda bir araştırma yapılmış mıdır?